Tavaf: Bir şeyin etrafında dönmek, dolaşmak demektir.
Hacda tavaf: Hacer-ül esved taşının bulunduğu köşeden ya da hizasından başlayarak Kâbe etrafında yedi defa dönmek demektir. Her bir dönmeye şavt denir. Yedi şavt bir tavaf olur. Ziyaret tavafı farz olup, haccın iki rüknünden birisidir. tavaf yapılmazsa, hac tamam olmaz.
Öncelikle, farz, vacip, nafile namazlardan hangisi yapılacaksa ona niyet edilir. Bu bakımdan niyette yapılacak olan tavafın ismi belirtilir. Niyet, yapılmak istenen bir şeyin bilinmesi ve kalben belirlenmesidir. Tavaf niyeti olmadan, Kâbe etrafında dolaşmakla tavaf yapılmaz. Mutlaka tavafa niyet gereklidir.
Tavafa niyetten sonra, doğruca hacer-ül esved’in bulunduğu yere gidilir. Mümkün olduğu takdirde, başkasın eziyet vermeden eller hacer-ül esved’in üzerine konulur ve taş öpülür, yaklaşıpta öpmek mümkün değilse, eller sürülür. Eğer ki bu da mümkün olmazsa, hacer-ül esved taşına karşı durulur, ellerin içi hacer-ül esved’e bakacak şekilde kaldırılır ve tekbir, tahmid ve salâvat getirilir. Daha sonra el içleri öpülerek yüzlere sürülür. Bu harekete istilam denilir. Sevap açısından, istilam ile hacer-ül esved’i öpmek arasında bir fark yoktur.
İstilamda şu dua okunur:
“Bismillahi vallahü ekber,allahümme imanen bike ve tasdikan bi-kitabike ve’t-tibaan li-sünneti nebiyyike sallallahü aleyhi ve selem.”
“Allah’ın adıyla…Allah en büyüktür.Allah’ım!sana iman ederek kitabını tasdik,ahdine vefa ve peygamberinin sünnetine uyarak..”
Bundan sonra, Kâbe sol tarafa alınarak etrafında dönülmeye başlanır. Hacer-ül esved’den başlanıp yine hacer-ül esved’e gelinen her dönüşe bir şavt denir. Bir tavaf yedi şavttan oluşur. Tavafın ilk üç şavtında erkekler omuzlarını silker, canlı ve çalımlı bir vaziyette yürürler.
Tavaf, hatim’in arkasından yapılır. Aslında Kâbe’den olup sonradan dışarıda bırakılan ve yarım ay şeklinde çevrelenen yere hatim denir. Bu kısım Kabe’den sayıldığı için, tavaf bunun dışından yapılmaktadır. Kâbe’nin kapısında ve dört köşesinde dualar okunur. Salat’ü selam, tekbir ve tehlil getirilir. Hacer-ül esved’e her uğrandığında mümkün ise öpülür, değilse el sürülür, eğerki oda olmazsa uzaktan istilam yapılır. Sonra tavafa devam edilir. kabe etrafında yedi dönüş tamamlanınca, hacer-ül esved istilam edilir, tavaf tamamlanmış olur.
Tavaf tamamlanınca, makam-ı İbrahim’e gidilir. Makam-ı İbrahim’in müsait bir yerinde iki rekât namaz kılınır. Yer bulunamazsa, mescid-i haramda kılınır. Bu namaz vaciptir. Bu namazın ilk rekâtında, Fatiha suresi ile kafirün suresi, ikinci rekâtta ise Fatiha suresi ile ihlâs sureleri okunur. Bu namaz kerahet vakitleri dışında kılınır.
Tavaf namazı tamamlanınca, Kâbe-i muazzama ya yönelip ayakta ihlâs ve samimiyetle dualar edilir. Ve zemzem kuyusuna gidilir, zemzem suyu içilir. Böylece tavaf tamamlanmış olur.